Кыргызча   Русский


8. ЖАНЫБАРЛАРДЫН ДҮЙНӨСҮНДӨГҮ КЫЗЫКТАР


а) Жаныбарлар дүйнѳсүндѳгү кызыктарды  билип  алгыла.

1. Жыландар  3 жыл катары  менен тамак  жебей  уктай  алышат.

2. Страустун  жумурткасынын  салмагы 1,5 кг. түзүп жана аны бышырганга 40 мүнѳттѳй убакыт кетет. Ал эми 1 жумурткадан болсо 11 адамга омлет жасоого болот экен.

3. Крокодилдер тереңирээк сүзүш үчүн таш жутушат.

4. Дүйнѳдѳгү бардык жаныбарлардын ичинен акыранын (жирафтын) жүрѳгү эң чоң жана кан басымы эң жогору. Анын тилинин узундугу 45 см. жетет.

5. Аарылар 1 кг бал чогултуу үчүн 2 000 (эки миң) гүлгѳ конуп чыгышат.

6. Дельфиндер бир кѳзү ачык укташат.

7. Дүйнѳдѳгү 4  тизеси бар жалгыз жаныбар – бул пил.

8. Үлүлдүн 25000 (жыйырма беш миңдей)  тиши бар.



б) Сүрѳттѳр боюнча сѳз айкаштарын туура түзүп алардын туура котормосун тапкыла.

сон змеи
яйцо страуса
камень крокодила
сердце  жирафа
язык жирафа
мед осы
глаза дельфина
колени слона
 зубы улитки

Колдонулуучу сөздөр: дин кѳзү , дын балы , дүн тиши , тун жумурткасы , дин тизеси , дын уйкусу , нын жүрѳгү , нын тили , дин ташы




в) Сѳз тизмеги менен сүйлѳм түзгүлѳ
1.

.

Колдонулуучу сөздөр: Страустун , жумурткасынын , 1,5 кг, салмагы




2.

.

Колдонулуучу сөздөр: жебей, 3 жыл, тамак, алышат, уктай, катары менен, Жыландар




3.

Колдонулуучу сөздөр: Крокодилдер, тереңирээк, таш , жутушат, үчүн, сүзүш




4.

.

Колдонулуучу сөздөр: жүрѳгү, чоң, Акыранын, эң




5.

Колдонулуучу сөздөр: Акыранын, жетет, узундугу, 45 см.ге, тилинин




6.

.

Колдонулуучу сөздөр: 1 кг , бал, конушат, 2 000 гүлгѳ, үчүн, чогултуу, Аарылар




7.

.

Колдонулуучу сөздөр: укташат, Дельфиндер, кѳзү, бир, ачык




8.

.

Колдонулуучу сөздөр: – пил, 4 , бар, жаныбар, Дүйнѳдѳгү, тизеси




9.

Колдонулуучу сөздөр: дей, тиши , 25000 , бар, Үлүлдүн




в) ОКУП КОЙГУЛА


  Аквариумдагы  суу

  Апасы  Асандан  сурады:

- Асан, аквариумга  жаңы суу  куйдуңбу?

  Анда  Асан  мындай  дептир:

- Жок, апа,  балыктар мурдагы  сууну   ичип  түгѳтѳ  элек  экен….

 

 

Нургазы Ахмедулиндин ырын көркөм окугула.

Силер да көргөн түшүңөр жөнүндө  айтып бергиле

Түш

Тѳмѳн жактан карасам.

Үй үстүндѳ баратам,

Мышык итти кубалап,

Жүргѳн экен «ураалап!»

 

Коён кармап карышкыр,

Тишин жулуп салыптыр.

Топтой тепкен түлкүнү,

Кѳрдүм баатыр кирпини.
 

Эл кызыкка батыптыр,

Балык ырдап жатыптыр.
 

Чычкан, короз экѳѳлѳп,

Пилди жүрѳт жетелеп.

Кээде – кээде желдирип,

Пилди жүрѳм мен минип.
 

Пилден жерге куладым,

Чуулдады кулагым.

Мына кызык керемет!

Кулаганым  керебет!

  (Кыргыз акын-жазуучулары – балдарга. 1 – китеп. Түз. С.Рысбаев ж.б. Б., 2008. – 123-бет)
 

 

Байтемир Асаналиевдин «Айбанаттар паркында» аттуу ырларын көркөм окугула. Каалаган жаныбарларыңар жөнүндөгү ырды жаттап алгыла.

Айбанаттар паркында                                       

 Эчен түрдүү айбанат –

Айбанаттар паркында.

Алгач кѳргѳн таң калат,

Айтор, баары бар мында.

Сурары анык кээ бирѳѳ , -

Булар колго кѳнѳбү?

Анда эмесе, келгиле,

Чогуу карап кѳрѳлү!

 

Арстан

Кыска, коюу жалы бар,

Айбаты бар, жалы бар.

Андан коркот бүт баары –

Ашкан жырткыч жаныбар.

Алат жоосун беттеген,

Азыктанат эт менен.

Амалдуу да адамдар –

Аны үйрѳтѳт эп менен!


 Аюу

Күрѳң аюу, ак аюу,

Жана да бар карасы.

Алма ыргытсак, ал аны 

Жалмап койду карачы.

Сүйѳт, демек, аюулар

Мѳмѳ – жемиш дегенди.

Жакшы кѳрѳт жаныбар –

Чѳп тамырын жегенди.


 Пил

Африка, Индия –

Пил аттуунун мекени.

Белгисиз чыгаар салмагы –

Беш тоннага жетери.

Таң каласың пилдердин

Талыкпаган күчүнѳ.

Колго үйрѳтүп ал бачым,

Кызмат кылат кишиге.



 Карышкыр

Тикчийип кош кулагы,

Ѳтѳ жырткыч бу дагы.

Жаңылбастан ит го деп,

Жакшылап кѳңүл буралы!

Кѳгүш түстүү жүнү бар,

Кѳп жырткычтан күлүк ал.

Кароосуз малды бүт кырган –

Карышкыр ушул, билип ал!



Маймыл

Капаста маймыл олтурат,

Качпастан сенден чочулап.

Жакын барсаң жалооруп,

Жаңгак сурап кол сунат.

Орангутан, шимпанзе…

Санаса түрү бир нече.

Так ушундай адамдар,

Тараган имиш бир кезде.



Жираф

Кыргызча аты – Акыра,

Эске түйүп алгыла!

Моюну узун – иче албайт,

Суу койсоңор алдына.

Биздеги уй, кой сыяктуу,

Бул дагы ача туяктуу.

Африка жеринен,

Алган жираф туракты.



 Керик

Муну кыргыз Керик дейт,

Биздин жерде кезикпейт.

Түрдүү ѳсүмдүк бутагын,

Жана бүрүн терип жейт.

Жүрѳт булар экиден,

Жасалат тамак этинен.

Кейпи күлкү келерлик –

Чыгарбассың эсиңен.


 

  Зебра

Сыртында, агы, карасы,

Кооз ат экен карачы!

Жүгүрѳт булар ѳтѳ ылдам

Бар сыяктуу канаты.

Куйрук, кѳкүл, жалы бар

Абдан чалпоо жаныбар.

Ала – була бул жылкы,

Алыстан эле таанылар!

                      Байтемир Асаналиев