6. ЛЕКСИКА-ГРАММАТИКАЛЫК МАТЕРИАЛДАРДЫ ӨЗДӨШТҮРҮҮ
| Разряды наречий |
Значение наречий и вопросы |
Примеры |
| Сын-сыпат тактоочтор (наречие образа образили способа действия) |
Эти наречия характеризуют образ или способ действия и отвечают на вопросы: |
тез, бат, ылдам – быстро жай – медленно жаңыча – по-новому эскиче – по-старому башкача – по-другому |
| Сан-өлчөм тактоочтор (наречие количества и меры) |
Наречия количества и меры обозначают количественные признаки и интенсивность действия и отвечают на вопросы: Канча? Нече? (Сколько?) Канчалык? (Насколько?) |
көп – много |
а) Берилген сын-сыпат тактоочтордун синонимин жана антонимин тапкыла
| Сын-сыпат тактооч | Синоним | Антоним |
|
тез акырын дароо |
ошол замат араң, жай бат, ылдам |
анан жай, араң тез, ылдам |
б) Тактоочтор менен сөз айкаштарын түзгүлө
тез окуду
ылдам басты
бат түштү
жай ырдады
жогору кетти
төмөн чуркады
в) Түзүлгөн сөз айкаштары менен сүйлөм түзгүлө
Мисалы: тез басты: Небереси чоң атасын ээрчий тез басты.
г) Кѳп чекиттин ордуна тактоочторду коюп, окугула.
Биз кыргыз тилин үйрѳнүп жатабыз.
Мен сени түшүнѳ албай турам .
Биз англисче ырдадык .
Мен ичкен тамактын тузу экен.
Досторум мага телефон чалышып турат.
Мен алар менен сүйлѳшүп турамын.
Сен сабакка кечиктиңби?
Колдонулуучу сөздөр: нечен жолу, эртели – кеч, тез-тез , такыр, кем, тез, жакшы
д) Берилген сан-өлчөм тактоочтордун синонимин жана антонимин тапкыла.
| Сан-өлчөм тактооч | Синоним | Антоним |
|
көп |
бир топ |
кем |
е) Тактоочтор менен сөз айкаштарын түзгүлө
аз келдик
акырын окудук
дароо бастык
бетме-бет (лицом к лицу) эс алдык
жөө сүйлөштүк
ж) Сөз айкаштары менен сүйлөм түзгүлө
Мисалы: бетме-бет сүйлөштүк
ж) Кѳп чекиттин ордуна тактоочторду коюп окугула
1. сүйлѳп, иште.
2. Иним ойгонот сүйлѳшкүлѳ.
3. Мектептен үйгѳ чейин басып келдим.
4. Чоң атам , түшүм жыйнады.
5. Машыгуудан кийин үйгѳ кел.
6. Бүгүн үйдѳ атаң калды.
7. Эртең аны менен сүйлѳшѳбүз.
Колдонулуучу сөздөр: дароо , жѳѳ , бетме-бет, мол, жалгыз, акырын, кѳп , быйыл, аз
д) Уламышты тактоочтор менен толуктагыла
Илгерки заманда Аюб пайгамбар жашаптыр. Ал оорулуу болуп, денеси бүт бойдон жара болуп кеткен. Аюб пайгамбарга периштенин боору ооруп, бир күнү ага мындай дейт:
- Сен турган жериңди оң бутуң менен теп.
Аюб пайгамбар жерди тепсе, ал жерден ысык суу чыгат.
Ошол сууга Аюб пайгамбар жуунуп денесиндеги жараттардан айыгат. Андан кийин:
- Эми сол бутуң менен теп, - дейт периште.
Сол буту менен жерди тепсе, жылуу суу чыгат. Ал суудан Аюб пайгамбар
ичип бүт оорусунан таптакыр кеткен экен.
Колдонулуучу сөздөр: катуу, кѳп-кѳптѳн, дароо, таптакыр, дароо, кѳп-кѳптѳн, катуу, катуу, айыгып, катуу